آشتی با سیمرغ

آشتی با سیمرغ”

یادداشت از #هادی_عسگری

#نشر_وی

بدون هیچ اغراق یکی از شگفت انگیز ترین و اسرارآمیز ترین آثار عطار نیشابوری که به زبان پارسی و در قالب مثنوی در بحر رمل مسدس مقصور سروده شده است ،شاهکار بی همتای ادبیات عرفانی منظومه منطق الطیر است که در قرن ششم هجری قمری کار سرودن این مثنوی پایان یافت.

منطق الطیر در لغت به معنای زبان مرغان و یا گفتگوی مرغان است ، که در ادب فارسی قبل از عطار پیشینه ای دارد که به حدود دو قرن قبل از او می رسد. جای  پژوهشی تاریخی در این باره همچنان خالی است که روشن شود از چه تاریخی در ادبیات اسلامی (فارسی و عربی) شاعران و نویسندگان به تامل در زبان مرغان پرداخته اند. بی گمان داستان سلیمان و افسانه های مرتبط با زندگی او و اشاره ای که در قرآن کریم به (منطق الطیر) شده است، همواره زمینه ای برای این گونه اندیشه ها بوده و می توان از سنایی غزنوی ، خاقانی، ابن سینا، غزُالی، چاچی، عین القضات، سهروردی و همچنین نجم الدین رازی نام برد.

جنبه اسرار آمیز و رمز آلود منطق الطیر عطار لایه های مختلف و عمیق و بُعد های شگفت انگیزو ساختار پیچیده و شگرف این منظومه است بدین صورت که درلایه سطحی این اثر داستان گروهی از پرندگان است که  برای جستن و یافتن پادشاهشان سیمرغ ، سفری را آغاز میکنند. در هر مرحله، گروهی از مرغان از راه باز می مانند و به بهانه هایی پا پس می کشند تا این که پس از عبور از هفت مرحله ، از گروه انبوهی از پرندگان تنها سی مرغ باقی می مانند و با نگریستن در آینه حق در میابند که سیمرغ در وجود خود آن هاست.

درلایه و عمق دوم  این منظومه عطار پس از حمد خدا و مدح رسول الله و خلفا ،  در عرض ماجرا و سیر مرغان حکایت های حکیمانه ای می گنجاند و هفت وادی شناخت اسرار هستی را معرفی می کند که عبارت است از: طلب ، عشق ، معرفت ، استغنا ، توحید ، حیرت ، فنا . و شرح کامل هر یک از این وادی ها را به همراه حکایت های مختلف برگرفته از احادیث و روایات پیامبران و امامان و عرفا به شیرینی وآسانی بیان میکند،منطق الطیر درست به مانند شعر حافظ است ، هر قسمت آن را که دنبال کنید در آثار متفکران و شاعران و نویسندگان قبل از عطار می توانید پیدا کنید ، اما این ساختار هنری و این چشم انداز فراگیر و گسترده و این نتیجه گیری شگفت آور چیزی است که ابداع اوست، مثل تمام شاهکارهای بزرگ ادبیات جهان. هم اجزای کمدی را می توان به گونه پراکنده در آثار قبل از دانته یافت و هم ماده خام هملت و اتلو را در اسناد قبل شکسپیر و هم تمام اندیشه ها و تصویر های شعر حافظ را در اسناد قبل از او میتوان یافت.

یکی دیگر از مفاهیم پنهان منظومه منطق الطیر توصیف دوازده پرنده است که عطار در بخش آغازی داستان آنها را برگزیده است که برای هر یک از ان دوازده پرنده، به صورت مجزا پنج بیت خطاب ویژه سروده است که خصوصیات جسمانی و نیز ویژگی های نفسانی این پرندگان و زمینه های اساطیری آنها بیش و کم مورد نظر ایشان بوده است .

این دوازده پرنده عبارت اند از : (هدهد ، موسیچه، طوطی ، کبک ، تنگ باز ، دراج ، عندلیب ، طاووس ، تذرو، قمری ،فاخته و باز) است که هر یک از داستان های این پرنده ها ، ساختاری سه جزیی دارد بدین صورت که در آن یک پرنده ، یک پیامبر و یک شخصیت کم مایه یا پست ، که در تقابل با پیامبر قرار دارد دیده می شود .

پرنده ، سالکی است برای رسیدن به حقیقت و در سفرش ، پیامبر نقش هادی و راهنمای  او را بر عهده دارد و شخصیت منفی  هم بازدارنده او از این سفر معنویست و این همان ضد قهرمان  است که معمولا در داستان ها می کوشد از هر راه ممکن  جلوی موفقیت قهرمان داستان را بگیرد و یا او را بکلی نابود کند.

به طور مثال ابیات مربوط به  هدهد که اشاره به ( حضرت سلیمان نبی) دارد و دیو ،  شخصیت منفی افسانه ای را ایفا می کند، و همچنین  ابیات مربوط به موسیچه اشاره به( حضرت موسی) دارد و شخصیت منفی داستانش فرعون است. همه این دوازده و یا بقولی سیزده پرنده، با همین  ساختار ویژه در  شاهکار منطق الطیر سروده شده و از همین جا میتوان یافت که آفرینش چنین شیوه ای اتفاقی نبوده و شاعر از پیش برای آن طرح مشخصی داشته است.

دیگر جنبه های رمز آلود و اسرارآمیز مقامات طیور “فرید الدین عطار نیشابوری”  این است  که تمام  شخصیت های ذکر شده پرنده ها نمایانگر صفتی درونی از انسان  و حتی افراد جامعه هستند و در وصف آن ها از اطلاعات عامیانه و داستان های دینی استفاده شده وبرای پیمایش در مفاهیم عمیق و ابعاد پنهانی این منظومه باید مانند یکی از پرنده ها شد و از حکایت ها و رهنمودهای کوتاه و بلند آن استفاده نمود و قدم به قدم با توصیه های هدهد همراه بود و پرواز کرد و از وادی ها گذر نمود تا درک کافی را داشته باشیم.

به امید آشتی ما با سیمرغ عطار و بروزرسانی آثار فاخر عرفای پارسی و تبیین وبرنامه ریزی جهت ساخت آثار هنری خصوصا پویانمایی به دست هنرمندان معاصر کشورعزیزمان .

آتلیه وی